10 listopada 1918 roku w Kaliszu podczas konferencji kół wojskowych wyłoniono Sztab Wojskowy Ziemi Kaliskiej. Na jego czele stanął por. Juliusz Ulrych. 11 listopada w godzinach porannych por. Ulrych zjawił się u gubernatora wojskowego, gen. von Sontaga i zażądał przekazania władzy. Sztab Wojskowy, po porozumieniu się z niemiecką Radą Żołnierską, rozpoczął natychmiastowe przejmowanie agend z rąk niemieckich.

Tego samego dnia zebrała się dwukrotnie Rada Miejska. Burmistrzem Kalisza wybrany został przez członków rady Bronisław Bukowiński. Powołano Milicję Miejską złożoną z mieszkańców miasta cieszących się zaufaniem ludności oraz Obywatelską Straż Bezpieczeństwa. Rada miejska uchwaliła też tekst odezwy do mieszkańców Kalisza.

na fot.: Odezwa Rady Miejskiej do mieszkańców miasta Kalisza / Gazeta Kaliska, nr 146, 12 listopada 1918 r. / Archiwum Państwowe w Kaliszu

Odezwę podpisało Prezydium rady w składzie: Karol Wyganowski, Leon Dziewulski i Ludwik Mamroth.

W kolejnych dniach przejęto już z rąk niemieckich większość urzędów. Komendantem miasta mianowano ppor. Józefa Lasonia. Kierownictwo urzędu powiatowego objęli Otmianowski i inż. Witold Wardęski, a od 14 listopada urzędował jako komisarz rządu polskiego por. Józef Zych.

Obsadzono dworzec, zajęto pocztę i telegraf oraz magazyny żywnościowe. Od pierwszych dni wyzwolenia Wydział Cywilny Sztabu, zorganizował komisyjne przejmowanie majątku od Niemców oraz szeroko zakrojoną opiekę nad jeńcami i reemigrantami.

na fot.: Ogłoszenie Komendanta Straży Bezpieczeństwa por. Janusza Dzierżawskiego do mieszkańców miasta Kalisza / Gazeta Kaliska, nr 147, 13 listopada 1918 r. / Archiwum Państwowe w Kaliszu

W wyzwalaniu miasta i okolicy oraz zabezpieczania mienia brało udział całe społeczeństwo. W Straży Obywatelskiej działało około tysiąca ludzi, a z młodzieży najstarszych klas gimnazjalnych utworzono kilka kompanii uczniowskich, w tym jedną z samych harcerzy. W całym mieście wystawiono liczne posterunki, na czele milicji stanął Zygmunt Mrowiński.

na fot.: Członkowie Straży Obywatelskiej, 1918 r. / Archiwum Państwowe w Kaliszu, Spuścizna Tadeusza Martyna, sygn. 14.

Niemcy ostatecznie wycofali się z Kalisza 13 listopada 1918 r. Jedynie 3 kompanie niemieckie stacjonujące w obozie jenieckim w Szczypiornie stawiały większy opór i konieczne było skierowanie tam silniejszych oddziałów polskich.

na fot.: 2 Drużyna Harcerzy im. Romualda Traugutta w Kaliszu - Rada Drużyny, 1918 r. /Archiwum Państwowe w Kaliszu, Spuścizna Tadeusza Martyna, sygn. 794.

Teren obozu zajęli żołnierze Batalionu Pogranicznego, którzy z chwilą wybuchu Powstania Wielkopolskiego pod dowództwem ppor. Władysława Wawrzyniaka, brali udział w wyzwalaniu południowo-wschodniej części Wielkopolski.

na fot.: por. Juliusz Ulrych/ Szef Sztabu Wojskowego / Narodowe Archiwum Cyfrowe w Warszawie, tytuł tematu: Juliusz Ulrych, sygn. 1-A-1991.